Gilde Sint Antonius Abt – Sint Agatha – Aijen/Bergen

Het staat vast, dat het gilde minstens bestaat vanaf 1577. Zeer waarschijnlijk is dit al langer, maar de Aijense St. Antonius Kapel is toen gebouwd en tegelijk ging het gilde van Bergen naar Aijen.
Sinds de jaren vijftig van deze eeuw is gezocht naar gegevens om de oorsprong van het gilde te achterhalen. Een bekend gegeven bij dit onderzoek was, dat de Aijense St. Antonius kapel ouder is dan de Kapel van Heukelom, die kapel dateert uit het begin van de 17e eeuw.

In de periode 1585-1600 veroverde Maarten Schenck van Nijdeggen het kasteel in Well en regeerde er. Geheel Well, dat samen met Ayen en Bergen de oude heerlijkheid Well vormde, raakte door de stormende regeerhand van Maarten ontvolkt. De bevolking keerde pas na 1600 terug. Juist vanaf die tijd blijkt het gilde van Ayen te zijn gaan ‘leven’.

De laatste tijd is het archief op de pastorie in Bergen geordend en daarbij verscheen een zeer waardevol document van het Ayense gilde. Door de welwillende medewerking van pastoor A. Th. Berghs is dit document in het bezit van het gilde gekomen en door pastoor Jac. Reintjes (z.g.) ui Siebengewald zo goed mogelijk ontcijferd. Dit document bleek een reglement te zijn dat is opgesteld op 1 juli 1612. Het begint aldus:

“Opdonnatie van den eersten dags juli des jaers 1612, door des heres Johannes Moormans, Pastoor ende Giltmeester ende sambliche Giltbroeders”.

In dit reglement werden alle benodigde zaken geregeld voor het gilde en zijn leden. In de loop der jaren werd dit reglement regelmatig gewijzigd en aangevuld.

Op 20 mei 1654 stond het gilde de helft van zijn inkomsten af als dotering voor een nieuw op te richten kapelanie. Naast het gilde, hoofdzakelijk bestaand uit gehuwde mannen, was er ook nog een jonggezellenschutterij. De beide gezelschappen behoorden tot de Sint Petruskerk en de parochie Bergen alsmede tot de Ayense Sint Antoniuskapel. Tevens komt de naam: Sint Petrus- en Sint Antonius-Abt voor, zodat mag worden aangenomen dat het vroegere gilde onder deze gezamenlijke naam bestaan heeft.

Op het feest van Sint Antonius-Abt, op 17 januari 1795, werd tijdens de Franse tijd, het zilver in beslag genomen. Het zilver van het gilde woog ca. 200 gram en dat van de jonggezellenschutterij 400 gram. De waarden waren op dat moment respectievelijk f 30,- en f 53,-.

Er werd regelmatig om koning geschoten zoals blijkt uit een lijst van koningen en keizers. Deze lijst is compleet en loopt van 1750 tot en met 1827. Van de tweede helft van de negentiende eeuw tot op heden zijn weer weinig gegevens van het gilde gevonden.

De jongste geschiedenis begint bij het begin van deze eeuw nl. in 1902. Toen werd naast de patroonheilige Sint Antonius ook de patrones Sint Agatha (de patrones van het vuur) aan de naam van het gilde toegevoegd. Dit omdat in de tweede helft van de 19^de eeuw er in Ayen een grote brand gewoed heeft, die het kleine gehucht danig heeft geteisterd. De naam ‘Sint Antonius-Abt’ is zelfs op de achtergrond geraakt, totdat het schuttersgilde zich vanaf 1962 weer op gildeactiviteiten ging toeleggen.

Door mannen als Gerrit Custers uit Venray, Willem Tebartz uit Heijen en Willem van Oyen uit Afferden werden de Ayenaren aangezet om het gilde weer nieuw leven in te blazen. Ayenaren die dit toen mee verwezenlijkten waren: Hendrik en Kobus Weijenberg, Arnold en Michiel en Grad van Bommel, Jaques en Jan van Aerssen, Jean Ponjee en zoon Jaap, Gerrit en Arnold en Jean Joosten, Jean Joosten van de Vorsthof, Cornelis van de Lisdonk, Handri Valckx, Martens de leiendekker en Piet Wijers.

In 1902 werd Handri Valckx de eerste koning. Het gilde functioneerde toen meer als schutterij. Goede kontakten werden er toen (en ook nu nog) onderhouden met de tegelijkertijd heropgerichte schutterij Sint Petrus te Bergen-Rijksweg. Bekende namen bij die heroprichting waren: Jean Smits, Klute Pet, Tinus Kelders, Bertus Diebels en Hannes de kantonnier.

Tot aan de eerste wereldoorlog werden grote activiteiten ontplooid en ook direct daarna. Personen die zich toen bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt waren: Loet Ponjee, Lei van Douveren, Hannes en Gradje Welbers, Jaap Martens en nog vele anderen. Een teruggang en zelfs een stilstand kwam gedurende de grote wereldcrisis van de dertiger jaren. De laatste koning was Pietje Thoonen in 1926.

Loet Ponjee


Gradje Welbers

Lei van Douveren en Len Hendrikze

Op 16 october 1938 werd door Frans van Aerssen op het kerk bord de Ayense bevolking opgeroepen om in café ‘Het Veerhuis’ te komen om het gilde weer nieuw leven in te blazen. Frans van Aerssen, pas 18 jaar oud, was t jong voor een bestuurdsfunctie. Het bestuur dat toen gekozen werd bestond uit: Jan Coppes voorzitter, Piet Wolters secretaris, Harrie Wijenberg penningmeeste en de bestuursleden Petje Linders en Thei Simons. Martens de leiendekker werd in dat jaar koning.


Jan Coppes

Harrie Wijenberg

Na de heroprichting in 1938 werd vooral met de handboog geschoten. Het geweerschieten raakte aanvankelijk zelfs op de achtergrond. Vanaf 1962 werd weer volledig met de buks geschoten, terwijl het café-buksschieten reeds plaats had vanaf de heroprichting. In 1953 werd begonnen met onderlinge bukswedstrijden tegen de zustervereniging ‘Sint Petrus’ te Bergen-Rijksweg en sedert die tijd worden jaarlijks onderlinge bukswedstrijden gehouden , met als inzet een wisselbeker.

De Ayense kapel, toegewijd aan de Heilige Antonius-Abt, stond steeds centraal in het gehucht Ayen. Ook het Ayense gilde heeft zich steeds verbonden gevoeld met de kapel. Sedert mensenheugenis werden aan de kerkdeur van de kapel, op het feest van Sint-Antonius-Abt, varkenskoppen verkocht, zulks ter ere van deze heilige. Vlak vóór de laatste wereldoorlog raakte dit gebruik in verval, doch op 17 januari 1951 heeft het gilde dit gebruik hersteld. Sedertdien wordt telkenjare op het feest van deze heilige de zogenaamde ‘köpkesmert’ gehouden.

In 1961 werd in Ayen door enkele Bergenaren een tweede geweerschutterij opgericht. Met de jaarvergadering van 1962 fuseerde deze tweede schutterij met het Ayens gilde en de beide voormannen van deze schutterij, Len Hendrikze en Jaap Rutten, werden in het bestuur van het gilde opgenomen.
n
Len Hendrikze koning in 1964

Petje Linders koning in 1965

Als schuttersgilde werden vele successen behaald. Zo werd tijdens de jaren 1970, 1971 en 1972 het korpskampioenschap van de geweerschutterskring ‘Gennep en omstreken’ behaald. Nadat er méér ‘gilde’-activiteiten kwamen, raakten grote successen op schuttersgebied op de achtergrond!

Pierre Rutten Schietwedstrijd Gennep augustus 1973 op weg naar het 3e opeenvolgende kampioenschap St. Agatha Aijen

Jen Rutten, 2e zoon van Piet Rutten Schutterskoning Aijen 1966 Jen was een super schutter, helaas te vroeg overleden.


14-09-1972 te Heijen 2e achtereenvolgende jaar Korpskampioen - Wipschieten - Kring Gennep e.o. 
Jan Jacobs - Pierre rutten - Martien Rutten - Jaap Rutten

Voorzitter Frans van Aerssen onderhield sedert 1945 nauwe kontakten met wijlen pastoor Th. Driessen, die na de bevrijding als ‘bouw’-pastoor te Middelaar optrad en in 1960 pastoor te Well werd. Naast, en vooral door de aanwezigheid van deze pastoor ging het gilde in Well bloeien en profiteerde tevens het Ayense gilde daarvan. Mede door toedoen van pastoor Driessen, werd door het Ayense gilde ter gelegenheid van het 60-jarig bestaan van de heroprichting in 1902, in 1962 een kleine ‘gildedag’ gehouden. Hieraan namen 20 gilden deel. Dit werd aanleiding voor het Ayense gilde, om zich weer meer op ‘gilde’-activiteiten te gaan toeleggen.

Het duurde nog tot 1 januari 1973 voor het Ayense gilde tot de kring ‘Land van Cuijk’ werd toegelaten. Voorwaarde hierbij was (ingegeven door pastoor Driessen!) dat het in Ayen de naam ‘Sint Antonius-Abt’, naast die van ‘Sint Agatha’ wederom aan het gilde verbonden zou worden. “Elke schutterij is een gilde”, is een bekende uitspraak van pastoor Driessen. De activiteiten waren echter duidelijk verschillend.

Op de feestdag van Sint Antonius-Abt op 17 januari 1965 werd het Ayense gilde in geheel nieuwe kledij gestoken. Dit dank zij de medewerking van de overheden en geheel de bevolking. Achteraf is het jammer, dat men toen meer in de richting van uniformen gestuwd werd, doch het gilde stelt zich tot doel om ruim vóór het vieren van het 410 jarig bestaan, dat is eind mei 1987, nieuwe kostuums te gaan aanschaffen.

Na de moeilijke oorlogsjaren van 1940-1945 leefde het Ayense gilde naar een hoogtepunt toe in 1952, toen het gouden bestaan van de heroprichting van 1902 werd gevierd. Centraal stond daarbij de opvoering van de Ayense Revue: “Ayen gaat ’t hem begaaien”. Het gehele feest, doch speciaal deze revue, werd een ongekend succes, waarbij ook de Wellenaar ir. L. Peters (toen minister) aanwezig was. Mede dankzij de medewerking van pastoor Driessen, minister Peters en de vele anderen, werd het mogelijk dat voorzitter Frans van Aerssen de streekroman kon schrijven, genaamd: ‘Jan den Duvel’. Deze was ook de hoofdpersoon, die in de Ayense revue vertolkt werd.

Op bescheiden wijze werd in 1972 het 70-jarig bestaan gevierd, hetgeen door de vele successen op schuttersgebied, een bijzondere glans kreeg. Het jaarlijkse ‘koningsvogel’-schieten op eerste Pinksterdag vormt een hoogtepunt in het verenigingsjaar. Twee keizers heeft dit opgeleverd, nl. Harrie Wijenberg en Piet Wolters.

De zogenaamde ‘lintjes’-regen op Koninginnedag heeft numeriek nogal rijkelijk het Ayense gilde bedacht. Met de zilveren ere-medaille, verbonden aan de Orde van Oranje Nassau, werden ter gelegenheid van hun 50-jarig lidmaatschap onderscheiden: Len Hendrikze, alias ‘Lèn van de Halve Maon’ in 1965, Lowie Ponjee en Lei van Douveren in 1970, Piet Rutten en Peter Linders in 1972 en Jac. Diebels in 1977, terwijl voorzitter Frans van Aerssen in 1979 onderscheiden werd met de gouden eremedaille, verbonden aan de Orde van Oranje Nassau. Dit laatste vooral mede, dankzij het door zijn toedoen bijzondere slagen van de gildefeesten in 1977.


Frans van Aerssen


Piet Wolters

Daarnaast werd Gerrit Josten tevens kerkmeeste, mede op voorstel van het gilde, voor de zorg voor de kapel en het leiden van jaarlijke ‘köpkesmert’, tijdens het feest van Sint Antonius-Abt in 1975, kerkelijk onderscheiden door de Paul “Pro Ecclesia et Pontifice”. Oudsecretaris-penningmeester Piet Wolters werd daarnaast, speciaal voor zijn dienstverband bij de Fa. Havens te Maashees in 1970 met de zilveren eremedaille onderscheiden verbonden aan de Orde van Oranje Nassau.

Nadat in 1938 het eerste bestuur begon te werken, kwamen er in 1941 kleine meningsverschillen tussen enkele bestuursleden. Dit werd voor Harrie Wijenberg aanleiding om zijn bestuursfunctie (tijdelijk) op te geven. Frans van Aerssen kwam toe op 21-jarige leeftijd in het bestuur en werd penningmeester. Na een vakature, kwam Harrie Wijenberg in 1944 weer terug in het bestuur en bleef er tot 1972, toen hij tot erevoorzitter werd benoemd.

Eerste rij van links naar rechts: Jacq. Hesen, bestuurslid (met gilde-plaat langs zich); Len Hendrikze, ere-bestuurslid, oud-tamboer-maître; L.A. van Douveren, beschermheer (in burger); Pastoor A.Th. Berghs, lid en ‘Gilde’-priester; koning Hay Jacobs; Fr. H. van Aerssen, voorzitter/secretaris; Peter Linders, ere-voorzitter; Hub. Wolters, plv. voorzitter; Dick Baksteen, penningmeester; Harrie Wijenberg, oud-erevoorzitter, oud-voorzitter, tevens keizer. Tweede rij van links naar rechts: Marius Swemmers, bestuurslid (achter het bord); Martin Reefs, gildebroeder; Hub Jacobs, gildebroeder; Gerrit Vermeulen, gildebroeder (tevens oud-bestuurslid); Piet Wolters, gildebroeder (tevens oud-bestuurslid en 2^e keizer, oud-secretaris); Jan Linders, gidebroeder; Hen Rutten, gildebroeder; Frans Vermeulen, gildebroeder; Thei Wolters, gildebroeder (tevens commandant van het gilde, vaandel in de hand: hoofdvaandel). Derde rij van links naar rechts: Bert Martens, vaandrig en gildebroeder: Jo Tissen, gildebroeder; Frans Fleuren, gildebroeder (tevens oud-bestuurslid); Ben Hesen, gildebroeder; Gerrit Pennings, bestuurslid; Karel Thissen, gildebroeder; Hay Linders, gildebroeder; Thei Koppes, gildebroeder (tevens oud-secretaris-bestuurslid); Hay Rutten, gildebroeder; Martinus Martens, gildebroeder en vaandrig.

In 1948 volgde Frans van Aerssen de toenmalige voorzitter Jan Coppus op en bleef voorzitter gedurende 12½ jaar nl. tot eind 1960. Harrie Wijenberg werd toen voorzitter en Frans van Aerssen werd secretaris-penningmeester. In 1972 werd Harrie Wijenberg opgevolgd door Peter Linders medeoprichter in 1938 en sedertdien vrijwel onafgebroken bestuurslid van het gilde. Om gezondheidsredenen maakte de heer Linders in 1981 (wederom) plaats voor Frans Aerssen, die sedertdien het voorzitterschap en het secretariaat waarneemt.

Naast de reeds genoemde personen zijn gedurende vele jaren bestuurslid geweest: Harrie v.d. Bergh, G. Cox, Thei Koppes, G. Vermeulen en Bert Balthussen. Voor kortere perioden zijn bestuurslid geweest: W. v.d. Beuken, Ben Verbeeten, Fr. Fleuren en Jacq. Rühl. Naast voorzitter Frans van Aerssen is thans Hub. Wolters plaatsvervangend voorzitter, is Dick Baksteen penningmeestern en zijn Jac. Hesen, Joop Jacobs, Jac. Diebels en Marius Swemmers bestuurslid. P. Linders is erevoorzitter en Harrie Wijenberg is erebestuurslid, evenals Len Hendrikze. Daarnaast is Dr. Verberne (rustend huisarts) erelid. Van 1938 tot 1951 was Frens van Douveren van de Suikerberg beschermheer van het gide. Na diens huwelijk en vertrek in 1951 werd zijn broer Lei beschermheer van het gide.

Na de zozeer geslaagde gildefeesten in 1977 werd het gehele schietterrein vernieuwd. Met schiet- én bukswedstrijden en het meewerken aan wereldlijke en kerkelijke festiviteiten, tracht het Ayense gilde zich verdienstelijk te maken in de gemeenschap én in de parochie van Bergen.

Huidige toestand

Het Sint Antonius-Abt/Sint Agathagilde is gevestigd in de cafézaal van ‘Het Veerhuis’ op het adres: ‘Stichting Het Veerhuis Ayen’, Ayen 4a te Ayen-Bergen.

Het oprichtingsjaar is onbekend, aangenomen wordt dat dit rond 1577 is geschied tegelijk met de bouw van de Sint Antonius-Abt kapel in Ayen. Enige bescheiden hiervan zijn op de pastorie in Bergen.

Het aantal gildebroeders is 40. Ook zijn er 10 jeugdleden en 20 ongekostumeerden, meest oudere gildebroeders. De beschermheer is sinds 1952 L.A. van Douveren. Er is geen gildeheer. Ereleden zijn H. Weijenberg en P. Linders (beiden oud-voorzitters) en Dr. J. Verberne (rustend arts). Stemrecht hebben de gildebroeders, de beschermheer en de ereleden.

De overheid bestaat uit 7 personen die de functies uitoefenen van voorzitter/secretaris, vice-voorzitter, penningmeestern en 4 gewone bestuursleden. Buiten de overheid bestaan de functies van commandant, naamschilddrager, tamboer (gilde- en muziektrom), vaandeldrage, vendelier en gildebroeder zonder of met gildeattribuut (geweer).

Het gilde bezit de volgende attributen met tussen haakjes het jaar waarin deze gemaakt of gekocht zijn: een naamschild (1979), een gildetrom (1982), 6 muziektrommen (1964), 2 dieptrommen (1964), een hoofdvaandel (1975), een oud hoofdvaandel (1902), 2 vendels (1977), 5 floberts (1950-1960) en een houten sabel (1902).

Het gilde heeft een koning en een keizer. Het bezit een koningsvogel uit 1975. Er is geen juweel. Het koningschieten heeft plaats op de eerste pinkerdag. De schutsbomen zijn geplaatst op een terrein gelegen achter de cafézaal van ‘Het Veerhuis’ aan de Maas.

Het uniform dat op dit moment gedragen wordt bevat in hoofdzaak de kleur blauw van de patroonheilige Sint Agatha. Een aantal gildebroeders draagt een jacquet. De uniformen werden in gebruik genomen op 1 december 1964.

Vaste aktiviteiten gedurende het gildeseizoen zijn de algemene jaarvergadering rond de feestdag van Sint Antonius-Abt op 17 januari of de zaterdag erna. Rond 17 januari is er teeravond. In de wintermaanden van november tot maart, houdt men luchtbukswedstrijden in het gildehuis. In de zomer zijn er onderlinge schietwedstrijden op de wip en een schietconcours van d schietkring Gennep en omgeving. Op de eerste zondag na 15 oktober zijn er extra schietwedstrijden op de wip (hazenconcours). Er wordt deelgenomen aan de sacramentsprocessie op de zondag na sacramentsdag.

Een bijzonder gildegebruik is de köpkesmert. Op de feestdag van Sint Antonius-Abt (17 januari of de zaterdag erna) wordt door het gilde de zogenaamde köpkesmert gehouden. Het gilde trekt daartoe ’s morgens, onder meevoering van een aantal te offeren varkenskoppen, naar de Sint Antoniuskapel. De Heilige Mis wordt met gilde-eer opgeluisterd. Na afloop van de kerkelijke dienst vindt buiten aan de kerkdeur de ‘verkoop’ van de geofferde varkenskoppen plaats. De opbrengst komt geheel ten goede aan het onderhoud van de kapel. De ‘verhandelde’ vakenskoppen werden voorheen verdeeld onder de plaatselijke arme gezinnen. De laatste 20 jaar worden de varkenskoppen geschonken aan de slotzusters in Venlo. Na de ‘mert’ begint de winterkermis (vroeger 4 dagen nu 2 dagen) en wordt op de dag van de köpkesmert een schuttersbal gehouden ten bate van het gilde.

Het gilde heeft geen Gildelied.

Opening Gildehuis in 1996

Koningen en keizers
Voor overzicht schilden, zilver, koningen en keizers klik hier
Bron: Archief Aijen

Van 1750 tot en met 1827 zijn geen schilden in bezit; vanaf 1902 zijn alle schilden aanwezig.